Çocuklar konuşmaya başladıklarında ana dillerinde var olan konuşma seslerini yavaş yavaş edinirler. Bazı konuşma sesleri diğerlerine göre daha geç öğrenilir. İki yaşındaki bir çocuğun “kol” yerine “tol” ya da “resim” yerine “yesim” gibi hatalar yapması normaldir.
Ancak çocukların 4 yaş civarında hemen hemen tüm sesleri üretmeleri ve anlaşılır bir konuşmaya sahip olmaları beklenir. Fakat bazı çocukların konuşması seslerde yaptıkları hatalar nedeniyle değişen derecelerde anlaşılmaz olabilir.
Bu durum akran ilişkilerinde ve akademik ortamda zorluklara neden olabilir. Konuşma bozukluğunun ileri düzeyde olduğu durumlarda aile veya öğretmen gibi çocuğun en yakınındaki kişiler dahil söylenenleri anlamakta zorlanabilir. Bu durum iletişimde aksaklıklara neden olur. Düzeltilmeyen hatalar yetişkinlikte de devam edebilir.
Çocukların konuşurken yaptıkları hatalar konuşma seslerini atmak (örn. Havuç yerine avuç) ses eklemek (örn. kap yerine kapa) başka seslerle değiştirmek (örn.kitap yerine kipat) ya da bozuk şekilde üretmektir (örn. s,z gibi sesleri üretirken dili dişlerin arasına sıkıştırarak söylemek). Bu durum artikülasyon bozukluğu (konuşma seslerini üretmede zorluk) ve fonolojik bozukluk (konuşma sesleriyle ilgili dilsel bilgideki hatalar) olarak isimlendirilir. Konuşma sesleriyle ilgili hataların nedeni çoğunlukla bilinmemektedir ancak çoğu kişide var olan aile hikayesi genetik bir durumu düşündürmektedir.
Bunun dışında yapısal nedenler de (örn. diş ve çene yapısında farklılıklar, dil altı bağı, dil hareketlerinde zorluklar, dudak damak yarıklıkları vb.) konuşma seslerinde sorunlara neden olur. Bu kitap konuşma sesi bozukluğu olan çocukların eğitimcilerine ve ailelerine yönelik olarak hazırlanmıştır.
Kitap hazırlanırken aşağıdaki özellikler göz önünde bulundurulmuştur
Birbiri ile karışan seslere (/k/-/t/,/g/-/d/, /r/-/y/-/l/ gibi) aynı sözcükte yer verilmemiştir.
Çocukların rahat söyleyebilecekleri basit, anlaşılır, somut ve kolay resimlendirilebilen sözcükler kullanılmıştır.
Her ses sözcük başı, sözcük içi ve sözcük sonu olmak üzere farklı konumlarda kullanılmıştır.
Sözcüklerin bulunmasını kolaylaştırmak için sesler alfabetik sıraya dizilmiştir.
Çocuklar sıklıkla ünsüz seslerde hata yapmalarına rağmen ünlü sesler de yanlış üretilebilmektedir. Bu nedenle ünlüler dahil Türkçe’ de var olan tüm konuşma seslerine yer verilmiştir.
Konuşma seslerinin üretimi sırasında seslerin hangi pozisyonda ve ne şekilde çıkartılabileceği ile ilgili teknik bilgiler gerekir. Ayrıca seslerin üretimi sırasında bazı bireysel farklılıklar oluşabilir. Bu nedenle ses öğretimi aşamasında bir dil ve konuşma terapistlerinden yardım alınması gerekir.
Nasıl çalışılır?
SESIN DOĞRU ÜRETİMİ
Çocuğun söylemekte zorlandığı ses dil ve konuşma terapisti tarafından öğretildikten sonra sese ait bölüm açılır ve sesin baş, orta ve son konumda yer aldığı resimler isimlendirilir. Hedef seslere dikkat çekilir. Önce terapist ya da ebeveyn söyler, çocuk tekrar eder.
Ardından çocuğun resmi gördüğünde hedef sesleri kendiliğinden doğru isimlendirmesi beklenir.
CÜMLE ÜRETİMİ
Resimdeki sözcükler cümle içinde kullanılır.
İŞİTSEL AYIRT ETME
Terapist ya da ebeveyn sözcüğü bazen doğru bazen yanlış isimlendirir.
Çocuğun hatayı bulmasını ve düzeltmesini ister. Örneğin araba sözcüğü “araba” ya da “ayaba” olarak isimlendirilir. Çocuğa sözcüğün doğruolup olmadığı sorulur.